خاستگاه اولین سنجاقک حلقه طلایی ایرانی زیر سایه مرگ
یکی از این گونه‌ها تنوع حشرات بسیار خاص و کمتر دیده شده دنیا در استان یزد و مشخصاً در شیرکوه هستند که در سال‌های اخیر به علت تخریب زیستگاه‌هایشان کمتر دیده میشوند و بنا به گفته کارشناسان محیط زیست، به دنبال افزایش فعالیت‌های معدن‌کاری، جاده‌سازی و برخی از دیگر اقدامات انسانی که کاهش منابع آبی را نیز به همراه داشته است، روز به روز در معرض نابودی و بعضاً انقراض قرار می‌گیرند.
یکی از گونه‌هایی که اخیراً در این منطقه شناسایی شده کفشدوزک «شیرکوه» است که تنها متعلق به همین زیستگاه و برای دنیا بسیار حائز اهمیت است. قطعاً شناسایی این گونه‌ی جدید سنجاقک ایرانی در شیرکوه، گویای ضرورت بیش از پیش اهتمام به این زیستگاه و یادآور این نکته است که هنوز هم گونه‌های زیادی ممکن است قابل شناسایی در این زیستگاه باشند و این در حالیست که نابودی این زیستگاه فرصت شناسایی این تنوع زیستی را از دنیا دریغ می‌کند.
«محسن کیانی» پژوهشگر راسته سنجاقک‌های کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این که خانواده سنجاقک‌های حلقه طلایی در ایران دارای سه گونه و دو گونه بومزاد ایران هستند، اظهار می‌کند: یک گونه از سه گونه بومزاد ایرانی در جنگل‌های هیرکانی شمال، گونه دیگر تنها در بخش کوچکی از شمال شرق و گونه حلقه طلایی ایرانی در بخش‌هایی از زاگرس و البرز دیده می‌شود.
وی گونه «Cordulegaster nobilis» را بزرگترین گونه سنجاقک‌های ایران اعلام می‌کند و می‌گوید: این گونه با اندازه کل بدن در حدود ۱۰ سانتی‌متر و داشتن نوارهای زرد و مشکی نسبت به دیگر سنجاقک‌ها کاملاً مشخص است.
ین پژوهشگر با اشاره به این که این سنجاقک گونه بومزاد کشور است، تصریح می‌کند: این سنجاقک در زیستگاه‌هایی مانند چشمه‌ها و رودخانه‌های کوهستانی با آب خنک و پوشش انبوه درختان بومی کنار آب مانند چنار و بید زندگی می‌کند و معمولاً در حال گشت زنی با فاصله کم از سطح آب در مسیر رودخانه و شکار حشرات کوچک دیده می‌شود.
وی از حساسیت بسیار بالای این گونه به شرایط و آلودگی ها و تخریب زیستگاه یاد می‌کند و می‌گوید: از آنجا که دوره طولانی نمو دو تا سه ساله نابالغ در آب سپری می‌شود، مشاهده این گونه نشان دهنده سلامت و کیفیت آب و شرایط زیستگاه است.
کیانی تاکید می‌کند: متاسفانه در سال‌های اخیر با خشک شدن، رعایت نکردن حقابه، آلودگی با پساب و زباله، چرای سنگین دام و از بین بردن پوشش گیاهی اطرف زیستگاه‌های آبی و مشکل مهم‌تر، ورود ماهیان پرورشی غیربومی سردآبی به زیستگاه‌های این گونه، در بسیاری از این مناطق ناپدید شده‌اند.
وی با تاکید براین که این حشرات مفید در دوره زندگی در آب و در خشکی بیشتر حشرات زیان‌آور پزشکی و کشاورزی را شکار می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: حذف آن‌ها از زیستگاه، مشکلات بسیاری را همراه خواهد داشت.
پژوهشگر راسته سنجاقک‌ها با اشاره به راهکارهای حفاظت از گونه‌های بومی، می‌گوید: برداشت عادلانه آب، جلوگیری از آلودگی آبهای سطحی و روان آبها با پرهیز از ورود پساب و نیز تصفیه پساب‌ها با روش‌های علمی و تالاب‌های مصنوعی، مدیریت محل‌های پرورش ماهیان غیربومی، حفظ پوشش گیاهی اطراف زیستگاه‌های آبی و جلوگیری از ورود و کاشت گیاهان بومی مهاجم، نقشی کلیدی در محافظت از گونه‌های بومی در این زیستگاه‌ها خواهد داشت.
ین پژوهشگر با اشاره به این که این سنجاقک گونه بومزاد کشور است، تصریح می‌کند: این سنجاقک در زیستگاه‌هایی مانند چشمه‌ها و رودخانه‌های کوهستانی با آب خنک و پوشش انبوه درختان بومی کنار آب مانند چنار و بید زندگی می‌کند و معمولاً در حال گشت زنی با فاصله کم از سطح آب در مسیر رودخانه و شکار حشرات کوچک دیده می‌شود.
وی از حساسیت بسیار بالای این گونه به شرایط و آلودگی ها و تخریب زیستگاه یاد می‌کند و می‌گوید: از آنجا که دوره طولانی نمو دو تا سه ساله نابالغ در آب سپری می‌شود، مشاهده این گونه نشان دهنده سلامت و کیفیت آب و شرایط زیستگاه است.
کیانی تاکید می‌کند: متاسفانه در سال‌های اخیر با خشک شدن، رعایت نکردن حقابه، آلودگی با پساب و زباله، چرای سنگین دام و از بین بردن پوشش گیاهی اطرف زیستگاه‌های آبی و مشکل مهم‌تر، ورود ماهیان پرورشی غیربومی سردآبی به زیستگاه‌های این گونه، در بسیاری از این مناطق ناپدید شده‌اند.
وی با تاکید براین که این حشرات مفید در دوره زندگی در آب و در خشکی بیشتر حشرات زیان‌آور پزشکی و کشاورزی را شکار می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: حذف آن‌ها از زیستگاه، مشکلات بسیاری را همراه خواهد داشت.
نقش مهم سنجاقک‌ها در چرخه طبیعت
«مهدی زارع خورمیزی» کارشناس محیط زیست یزد و پژوهشگر حوزه حشرات در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این که حشرات شکارگر مانند سنجاقک‌ها، کفشدوزک‌ها، بالتوری‌ها و موارد دیگر از اجزای مهم طبیعت به شمار می‌روند، اظهار می‌کند: آن‌ها با خوردن سایر حشرات و کنترل جمعیت آن‌ها، نقش بسیار مهمی در چرخه اکوسیستم برعهده دارند و حفاظت از آن‌ها برای حفظ تعادل چرخه طبیعت بسیار ضروری است لذا به دلیل اندازه کوچکشان همیشه از چشم ما پنهان مانده‌اند.
وی با بیان این که حفاظت از زیستگاه آن‌ها و جلوگیری از تخریب آن مهمترین اقدام برای حفظ این گونه‌های ارزشمند است، می‌گوید: کوهستان شیرکوه که به تازگی نیز ارتقای سطح پیدا کرده، زیستگاه بسیاری از حشرات شکارگر، مفید و بومزاد از جمله کفشدوزک شیرکوه و سنجاقک حلقه طلایی ایرانی است لذا برای حفظ این زیستگاه ارزشمند و در نهایت حفظ این موجودات ارزشمند برای نسل‌های آینده عزمی ملی لازم دارد.
تهدیدات زیست محیطی طبیعت‌گردی‌های ناآگاهانه
یکی از تهدیدهای محیط زیست طبیعت گردی‌های ناگاهانه است که این روزها گونه‌های خاص محیط زیست را به مخاطره انداخته است و بعضا اشاعه برخی از تصورات اشتباه در جامعه منجر به شکار بسیاری از گونه‌های محیط زیست می‌شود که کوتاهی در فرهنگ‌سازی عمده علت این مسئله است.
«زهرا چوپانی» طبیعتگرد و غارنورد دوستدار محیط زیست از استان یزد با بیان این که طبیعت گردی بدون آموزش تهدیدی برای گونه‌های زیست محیطی خصوصا حسرات و بندپایان است، می‌گوید: متاسفانه هر فردی که وارد طبیعت می‌شود، طبیعتگرد و دوستدار محیط زیست نیست و در صورتی که آموزش نبیند به محیط زیست نیز آسیب می‌زند.
وی با بیان این که باید اهمیت گونه‌های محیط زیستی به تورگایدهای طبیعت گرد معرفی شود، تصریح می‌کند: نظارت و کنترل طبیعت اهمیت زیادی دارد و معضل طبیعت گردی هم این روزها به چالش های مختلف زیست محیطی افزوده شده و تخریب زیادی را شاهد هستیم.
این فعال زیست محیطی با بیان این که شیرکوه هویت یزد به شمار میرود، می‌گوید: تنوع گونه ها در شیرکوه زیاد است و باید از این میراث ارزشمند محافظت کرد و با ارتقای اگاهی عمومی و تخصصی از اشاعه خرافه‌هایی مانند لانه خفاش و نیش عقرب در درمان بیماری‌ها جلوگیری کرد.